Ақмешіт апталығы

Ғалымдардың айтуынша, жаңа ғасыр­да  ауру түрі де жаңарған. Мәселен, кли­маттың өзгеріске ұшырау себебінен аллергия және тыныс алу жолдары ауруларымен ауыратындар саны күрт өскен. Сондай-ақ артық салмақ әлемдік мәселеге айналды. Бүгінде әлемде артық салмақтан зардап шеккендер саны 1,9 млрд-ты құрайды.

Жаңа ғасыр дертінің бірі саналған көз ауруы бүгінде әлемді жайлап барады. Дәрігерлер мұны тіпті эпидемия деп атап отыр. АҚШ-тың Мичиган университетінің ғалымдары бүгінде алыстағыны көрмеу немесе миопияның әлемдік мәселеге ай­налғанын айтуда. Бір атап айтарлығы, эпидемия жай әсіре сөз емес, ғалымдар болжауы­ бойынша ғасыр ортасына таман миопиядан жер шары тұрғындарының зардап­ шегетінін айтып дабыл қағуда. Демек,­ офтальмологтардың дабыл қағуы тектен-тек емес.

Бүгінде алыстан көрмеу дерті Шығыс Азия мемлекеттері үшін өзекті мәселеге айналған. Бір атап айтарлығы, көз ауруымен­ ауыратындардың 80-90 проценті – орта мектеп түлектері.

Мына деректі қараңыз, Қытайдың Гуанчжоу­ қаласындағы ең үлкен көз аурулары ауруханасынан жазғы және қысқы каникул кезінде жасөспірімдердің лық толуынан­ орын табу қиын. «Nature» журналы мынадай мәлімет жазады: бұдан 60 жыл бұрын қытайлықтардың 10-20 про­центі ғана алыстан көрмеуден қиналса, бүгінде бұл цифр 90 процентке жеткен. Оңтүстік Кореяда 19 жастағы жігіттердің 96,5 процентінің көзі алыстан көрмейді.

Жастардың көру қабілетінің нашарла­ғаны туралы  американдық әйгілі «Vision Impact» институтының атқарушы директоры Кристан Гросс мынадай пікір білдірген: «2016 жылғы зерттеуге сүйенсем,  2000 жылдары әлем бойынша 1,4 млрд адамның көру қабілеті нашарлаған. Бұл планета тұрғындарының шамамен 23 проценті. Мамандар 2050 жылға қарай бұл көрсеткіш 4,8 млрд-қа дейін өсетіндігін болжауда. Бұл дегеніңіз жер шары тұрғындарының 49,8 процентінің көзі нашар көреді деген сөз» дейді.

Эпидемияның уақыт жылдамдығынан қалмай әлемді жайлап бара жатқанының себебі қандай? Жауап дайын. Бұл – адам­заттың тұрмыс салтының цифрлануының әсері.

– Соңғы он жылдықта біз қолымыз­дағы телефоннан көз алмайтын бол­дық. Тіпті, арақашықтық тәртібін де сақтамаймыз. Ал балалар ерте жастан гаджеттерден көз алмайтын болды, – деп түйіндейді американдық ғалым. Сонымен қатар таза ауада серуендеудің азайғаны, әрдайым гаджеттен көз алмау адамның жанарын өзгеріске әкелді.

«Научный авангард» ғалымдар бірлес­тігінің мүшесі, офтальмолог Дарья Барышникова да көздің көру қабілетінің нашарлауын компьютер алдында тапжылмай отырудан дейды. Гаджетке, компьютерге, телевизорға үзіліссіз қадалып отыру көзге өте зиян. Сол себепті компьютермен жұмыс істеу кезінде сағат сайын көзге жаттығу жасау керек екенін айтады.

Коронавирус  карантині әлем тұрғын­дарының көзіне салмақ түсірді деуге болады. Американдық «The Washington Post» газеті түрлі жастағы тұрғындардан цифр­лы әлемге күн сайын қанша уақытын жұмсайтынын білу үшін арнайы сауалнама жүргізген. Мәселен, Калифорния штатында тұратын жазушы карантин кезінде экран алдында күн сайын 7 сағат 48 минут отыратынын айтса, хьюстондық дәрігер тіпті рекорд жасаған деуге болады. Ол күн сайын 8 сағат 32 минут уақытын монитор алдында өткізетін болған. Тіпті, осы уақытта «карантиндегі миопия» деген термин қалыптасып үлгерген. Жалпы оқшауланудың  көзге әсерін осыдан-ақ біле беріңіз.

Көру қабілетінің нашарлау жағдайынан ресейліктер де қалыс қалып жатқан жоқ. Ресейдің денсаулық сақтау министрлігі  мәліметі бойынша 2000 жылдары 13,7 млн тұрғын көз ауруынан­ зардап шексе, бұл көр­сеткіш бүгінде 20,7 млн-ға жеткен. Оның ішінде алыс­тан көрмеу бірінші орынға шыққан.

– Жастар бүгінде қа­шықтан білім алуда, компьютер мен гаджетке үңілген көз қатты шаршайды. Онсыз да көзі нашар көретіндердің көру қабілеті бұдан әрі төмендей береді, – дейді Дарья Барышникова. Ал жалпы карантиндік шектеулер алынғалы гаджетке үңілетіндер қатары азаюы мүмкін деген үміт бол­ғанмен, мұны дөп басып айту қиын. Себебі, желіге байланғандар аз емес.

Біз неге көзілдірікке тәуелді болдық? Бұл әлі де сұрақ күйінде қалып отыр.

Американдық ғалым ата-аналарға балаларды жастайынан көзілдірік киюден сақтаудың жолы бар екенін айтады. «Балаларды алыстан көрмейтіндер қатарынан сақтағыңыз келсе, оның бір ғана жолы бар. Қолыңыздағы алақандай құрылғыны сөндіріп, таза ауаға алып шығыңыз.

Миопия немесе алыстан көрмеу – көру қабілетінің төмендеуі. Бұл көздің көру қабілетін бұзады, катаракта мен глаукомаға алып келеді. Көздің көру қабілетін қайта қалпына келтіре алмауға және соқырлыққа жеткізуі ғажап емес.

Мақалаға әлемдік көрсеткіштерді ар­қау еткенімізбен, бүгінде айналаны тек көзілдірік көмегімен ғана көретіндердің жасарып келе жатқаны жасырын емес. Ендеше, цифрландырудың жақсысын алып, зиянынан жас ұрпақты сақтауға осы бастан­ көңіл бөлейік. Дәрігерлердің дабыл қағуы тектен-тек емес.