ҚҰПИЯСЫ АШЫЛМАҒАН ҚЫШҚАЛА

Сыр өңірі – құпиясын ішіне бүккен көне шаһарлар мен тарихи-мәдени ескерткіштерге бай өлке. Осы баға жетпес қазынаны қалың көпшілікке кеңінен насихаттау, тарихи ескерткіштерді қалпына келтіру жұмыстарын жандандыру мақсатымен ұйымдасқан арнайы экспедиция Жібек жолы бойындағы тарихи орындардың бірі – Қышқала шаһарында қазба жұмыстарын жүргізуде.

Соңғы жылдардағы археологиялық зерттеулердің басты бағытының бірі – ХІІІ-ХҮ ғасырлармен шамаланатын Қышқала орта ғасырлық қалашығы қалдықтары. Неғұрлым маңызды ескерткіш саналған археологиялық нысанның шағын ғана бөлігіне алдын ала жүргізілген қазба нәтижесі бойынша Қышқала ірі сауда-қолөнер қалаларының бірі деп болжауға болады.

– Олай деуімізге қаланың Жібек жолы бойындағы ең маңызды өткелінің бірінде орналасуы дәлел. Ол бүгінгі күнге дейін сақталған Томарөткел жанынан бой көтерген. Табылған қыш ыдыстарының сынықтары бойынша жорамалдасақ, қалашық құрылысы Х-ХІ ғасырларда басталған. Ал қайнаған өмір ХІІІ ғасырдың екінші жартысында Алтын Орданың сауда байланыстары жандануы басталғанға дейін тоқтаған, – деді «Археолог» халықаралық ғылыми-зерттеу орталығының жетекшісі Мадияр Елеуов.

Қалада ішкі сауда дамығаны аңғарылады. 30 гектарға жуық аумақты алып жатқан шаһардың солтүстік шетінде қыштан соғылған үлкен сарайдың қалдықтары сақталған. Бұл жердің шеберлері көптеген сан алуан шаруашылық, тұрмыстық және құйма қышын дайындаған. Жекелеген үй-жайлардың көшеге қарайтын алдыңғы беттері ойып жасалған кірпіштермен әшекейленген.

Ірі сауда орталығы болғаннан кейін, түрлі мәдениет, сан алуан өнер түрлері осы қалашықта тоғысқан деп болжам айтуға болады. Қышқалада зергерлік шеберхананың болғаны туралы археологиялық айғақтар бар. Археологтар бұл орынның орталық бөлігінен сегіз бұрышты ұстаханаға ұқсас үлкен ғимарат орнын тапты. Нысанның жобасы Астана қаласындағы «Хан шатыры» ғимаратын еске түсіреді.

Белгілі ғалым, тарих ғылымдарының кандидаты Дөкей Әбдікәрімұлы қаланың экологиялық ахуалы өте нашар екендігіне тоқталды. Тарихы тереңде жатқан көне қаланың аумағы қалай құрылған? Бұл – өте ауқымды жұмыс. Өңірдің ғасырлар бойғы тарихы осы аумақтағы археологиялық зерттеулерден табылып отыр.

Көненің көзіндей қастерлі мекен Сырдария ауданы, Қоғалыкөл ауылынан шығысқа қарай 2 шақырым жерде орналасқан. Қалашықта алғашқы зерттеу 1899 жылы Сырдың төменгі ағысындағы қалаларды зерделеген В.Каллаурдың бастамасымен іске асқан. Қазіргі уақытта мұнда қазба жұмыстарының басталғанына бір айға жуық уақыт болды. Бүгінгі күнге қима өрнектен салынған кесене мен екі негізгі ғимаратының орны толықтай ашылды. Алдағы уақытта осы зерттеу қорытындылары шығарылып, қаланың басқа бөліктеріне де қаза жұмыстары жүргізілетін болады.