Ақмешіт апталығы

    Алыстан менмұндалаған 150 метрлік мұнара-мұржаны қаланың қай шетінен де көруге болады. Мұржаның аузы құр қалмайды, ертелі-кеш іртік-іртік қою көк түтін көкке жол салғандай шұбатылып жатады. Бұл мұржа – «ТЭЦ» аталып кеткен алып өндіріс ошағының тіреу бақаны сияқты. Тіпті түнде маяк, күндіз белгі дерсің. Бүгін біздің тілшілер тобы осы орталыққа жиналып, еңбек ұжымымен бірлесіп бір күндік жұмыс жүйесіне атсалысып көрмекші. Әзірге беймәлім нысанның ішкі тынысы қызық, ендігісін іс барысынан байқаймыз.

Қызылордажылуэлектрорталығы мекемесі – стратегиялық маңызды нысанның бірі. Сондықтан бөгде кісі бас сұға алмайды. Соны ұғып алдын ала мекеме директоры Руслан Аймырзаұлы Нұрмағамбетовпен телефонмен тілдесіп, «жылу қалай өндіріледі, ол қалаға қалай беріледі, онда  кімдер еңбек етеді деген сауалды терең тарқататын журналистердің орталық ортасына кіріп, ұжыммен бірлесіп еңбек етсе» деген ұсыныс айтқанбыз. Ол келісе кетті. Сонымен келіскен күні жылу орталығына келіп тұрмыз. Жанымда жалаугер болып Бауыржан жүр. Біз бақылау пунктінде біраз аялдап қалдық. Аңызақ жел өн-бойды тіміскілеп, сүлікше сорып барады. Жылу сыйлайтын жерде тоңғанымыз таңсық жайт секілді. Бұлқынғанмен ызғар басылмас, бұл қыс айы ғой...

   Жасыратын несі бар, аталған орталықтың атауын қыс айында тоңғанда ғана ойға алатынымыз шындық. Жадыраған жазда тағы ұмытамыз, ол кезде қажетсінбей қаламыз. Күз келіп, қоңыр салқынды сезгенде еске жылу орала бастайды. Сол әдетті сабақтап қақаған қыста біз де жедел жеттік.  

Ішке ендік. Арнайы киім киген жұмысшы-қызметкерлер жиі ұшырасып, бас шұлғып, сәлемдесіп қоямыз. Сайдың тасындай жігіттердің беттерінен қан тамып, көздері оттай жанып тұр.

Рас, айналасы ат шаптырым аумақты алып жатқан жылу орталығы қыс айында қызу қарбалас құшағына енеді. Ауа райының температурасы күрт төмен түссе еңбекті еселейді, жылу беру шкаласын жоғарылатуға күш салады. Жылдағы жайы осылай, халыққа қызмет көрсетудің жауапкершілігі аса ыждаһаттылықпен атқарылады. Әркімнің жүктелген өз міндеті бар. Ауысым кезегі келді ме ауыртпалықтан ешкім аунап түспейді. Қағида солай.

Таңғы ауысым 8:00-де жүргізіледі. Ол кешкі 20:00-де дейін тоқтаусыз жүреді. Жұмыс процесін бір-бірінен қабылдап алу шарттары қатаң сақталған. Осы үрдісті көргіміз келді, келісілгендей директордың орынбасары Руслан Тәуекеловтың кабинетінде отырмыз. Ол жұмыстың жай-жапсарымен таныстырып жатыр.

  –Жылу беру маусымы 15 қазанда басталды. Жылдағы дәстүр бойынша науқан15 сәуірге дейін созылады. Әрине, табиғаттың тосын сәті де кездесуі мүмкін. Ондай жағдайда ауа райының қолайсыздығына байланысты деп қала әкімінің шешімі науқанды тағы соза алады, –деді ол.

 Ендігі кезекте бізді өндірістік қызмет мамандарына тапсырды. Тепсе темір үзетіндей қазақтың қос азаматы жылы қабылдады. Сала шаруасына ағып тұр. Тәжірибесі мол, еңбек өтілі біршама болған нағыз шеберлер десе жарасады. Бірі – турбина қызметінің басшысы Әсет Әлиев, екіншісі – жедел диспетчерлік қызмет басшысы Нұрлан Кемелов. Олардың айтуынан, мектепте атүсті қараған химия мен физика пәнін қайта қарап шығу қажеттігі туындады. Формула мен химиялық элементтер кестесі кес-кестеп алдымыздан шықты. Мен тілшіге, тілші маған қарайды. Қызықтың көкесі енді басталды. Жылу тақырыбын талай жазсақ та дендеп кірмегеніміз білінді.  Дегенмен кеңестік кезеңде Ленинградта №3 оқу комбинатын үздік бітіріп, жылу беру машинисті мамандығын алғаным көмектесті. Бірсыпыра мәселені сырттай бағамдап, нақпа-нақ жауабын ұғып тұрдым.

   Бұл орталық қаланың 70 процентін жылумен қамтамасыз етеді. Санамалап көрсек, әлеуметтік нысанды толық қамтығанда 1547 объекті орталықтандырылған жылу жүйесіне қосылған. Оның 706 көпқабатты тұрғын үй, ал, 160 үй АБМК жүйесінен жылу алады. Жалпы жылу құбырының ұзындығы 363, 622 шақырымды құрайды. Осынша аумақты жылумен қамтамасыз етудің қиындығын басы-қасында жүрген жұмысшы жақсы біледі. Енді қараңыз, тәулігіне 495,188 текше метр газ жағып (бір текше метр газ 22 теңге), 124 тонна су құйып, ол судың құрамындағы ауаны түсіруге, татты болдырмауға, суды жұмсартуға түрлі химиялық қоспа қосып, 1000 диаметрлі құбыр арқылы екі бағытпен босатылатын жылуды нақты нүктесіне жеткізу оңай іс емес. Осынша еңбекпен барған жылудың ақысын уақытылы төлемей, жүрдім-бардымға салынатын тұтынушы жеткілікті. Қазіргі есеп бойынша жылуға қарыз 500 млн теңгеге жеткен.

Техникалық мамандар екі бағытта жұмыс істейді. Алғашқысы – жөндеу жүргізу бригадасы болса, екіншісі – жедел топ. Осы жедел топтың өзі төрт ауысымға бөлінеді. Олар 12 сағаттан күндіз-түн екі тәулік жұмыс істеп, екі күн дем алады. Ал, әр ауысымның жүгін 7 маманнан арқалайды. Енді олар не атқарады? Барайық, көрейік, бірге атқарайық.

   Турбина цехына түстік. Қылкөпір секілді ұзыннан-ұзақ ені тілдей темір жамылғы жол. Тігінен-тік баспалдақтың бірінен өтіп, біріне мінгесеміз. Аяқтан әл кете жаздайды. Сыр бермеген боламыз. Бетон жамылғы цехқа да кірдік. Жабық орынның іші астан-кестен. У да шу. Насостың даусы бар, генератор гүрілі оркестрсіз симфония! Құлақ тұнып қалды. Жаныңдағы кісінің сөзін естімейсің.

Қансонарда қар үстінде ойқастаған қоянның жымындай ары-бері жүргізілген жүздеген құбырлардың қайда барып, қайда тірелетінін адам біліп болмайды. Әрбір құбырдың атқаратын өз шаруасы бар, соны техниканың тілін түсінген маман ғана дөп басады.

Ал, енді біз өндіріске көштік. Мынау – газға қосылған пеш. Газдың мүмкіндігі мол екен, қажетті жылуды да, электр энергиясын да беріп отыр. Жалпы, бір пеш сағатына 220 тонна бу өндіреді. Міне, қараңыз будың көлемі қанша! Сол бу сағатына 100 атмосфералық қысыммен барады да турбина арқылы генераторды іске қосады. Бұл электр қуатын өндіру нүктесі. Мұның бүге-шүгесін оператор бөлмесіндегі Марина Садықовадан білеміз. Кеттік.

   Жылу беру орталығының барлаушы-машинисті Алмас Дәрібаймен бірлесе №9 пештің жұмысына бақылау жасадық. Жанында №6 пеш. Ол резервте тұр. Қосалқы күш қажеттігі туындағанда қосылады.

Пештің биіктігі 32 метр, бесқабатты үйдің деңгейінде. Түбінен қарасаңыз бас айналады.

  –Қазір бәрі жақсы, газға қосылған. Мазуттың қанша дегенмен иісі қолқаны қабады, – деп қояды Алмас өткенге ой жібертіп.

Жалынның нәті күшті, бет қаратпайды. Әйткенмен оттың аты от, өзіне баурап тұрады. Сол оттың құдіретімен отбасы, отан секілді киелі ұғым тарайды.

  – Кеш ауасында газдың таратылуы күндізгіден екі есе күшейтіледі. Себебі температура төмендейді. Бұл қаланың батыс бөлігін толық қамтамасыз етуге жеткілікті. Жылу беру орталығында 2019 жылдан бері жұмыс жасап келемін. 2 күн жұмыс, 2 күн демаламыз. Ауысымға 4 адам бекітілген. Олар: ауысым басшысы, машинист және 2 барлаушы. Жалақым 70 мың теңге. 2020 жылдан бастап жалақы 5 процентке көбейді. Күнделікті жұмысым арқылы халыққа қызмет көрсетіп жүргенім үшін расымен қуаныштымын. Әркімге өз мамандығы мақтаныш, – деді ол.

Алмастың өз ісін ерекше жақсы көретіні айтпаса да көрініп тұр. Қызыға сұраған сауалдарға жауап беріп тұрғанның өзінде отты пештің маңынан бір сәт алыстаған жоқ. Мамандыққа деген шынайы махаббат пен құрмет осы болса керек.

   Жылу орталығы өткен ғасырдың 60-шы жылдардың бастапқы кезеңінде салынған. Содан бері тоқтаусыз, үзіліссіз істеп келеді. Отын газға көшкелі мазут жағы тоқтады. Дегенмен төтенше жағдайда 10 күнге дейін жағу мүмкіндігі бар мазуттың қоры сақталған.

Ал, 2005 жылы салынған КОГТЭЦ-50 газтурбиналық электр стансасы жаңа жүйенің жаршысы. Мұны қосалқы демеу көзі десе де болады. Ішкі бөлігі жылы, шудан ада. Бүгін кезекшілікті оператор Алексей Сейткамал атқарып отыр. Қазақшаға судай, мақалдап сөйлеуге машықтанған. Алты жылдан бері осы салада келеді. Жанына жақындап, іс барысын сұрастырдым.

    Орталықта 800-ге тарта жұмысшы-қызметкер еңбек етеді. Олардың қабілетті жұмыс істеуіне тиісті талаптар қарастырылған. Атап айтсақ, тербеліс толқыны бар, шуы мен шаңы бар аймақтың зияндылығына байланысты еңбек етушіге күнделікті қатық беріледі. Жалақының ең төменгісі 65 мың теңге шамасында. Және әр айдың алғашқы күні жалақы қолға тиеді. Жылу беру мезгілі науқандық жұмыс емес, жаз айында жөндеу жұмыстарына бәрі атсалысады. Жұмысшылардың кәсіби деңгейін көтеруге орай алты ай немесе бір жылда аттестация сынағы жүргізіледі. Жалпы, жұмысшы құқы мен талаптары үнемі ескеріледі. Орталық басшылығы олардың әлеуметтік жағдайына әрдайым көңіл бөліп келеді.

  P.S. Біз тыныштық аймағына шықтық, даланың саф ауасын жұтып тұрмыз. Лезде өкпек жел өн бойымызды қарып барады. Жаңа ғана жылы жерден шыққанымыз бекер сияқты. Осы жерде маған ой келді: «Е,  Қызылорда қысын жылудың күші ғана жібіте алады екен ғой» деген. Оған сенбейін десем, тоңып тұрмын...