РАҚМЕТ ПЕ, РАХМЕТ ПЕ?
Қазақ тілінің қазіргі жай-күйі жөнінде әлі күнге көптеген мәселе қозғалып келеді. Себебі ана тіліміздің өзге тілмен араласып кетуі біршама қиындықтар тудырып жүр. Шұбарланған тіл арқылы қайсысы қазақ тілі, қайсы өзге тіл екенін де ажырата алмай келеміз.Қазақ халқы тәуелсіздігімізді алғанға дейін біраз қиындықты бастан кешті. Бірнеше баспалдақтан, бірнеше елдің зобалаңынан құтыламын дегенше, сол елдің тілдері де қазақ тіліне араласып, дүбара сөздердің молайып кеткенін жасыра алаймыз. Сондықтан да тілдік қолданысымызда мағынасы түсініксіз сөз көптеп кездеседі. Өйткені онда Ресейдің басқыншылығы кезінде қалып қойған орыс тілінің әріптерімен қатар аударуға келмейтін сөздері өріп жүр. Ел арасына діннің келуімен қатар араб тілі де араласып, көп сөзіміз араб тілінің еншісінде. Қазір тіл білімін зерттеушілер қазақ тілін өзге тілдермен салыстыра отырып, кірме сөздерді орфографиялық, фразеологиялық сөздіктерден алып тастап жатыр. Әр сөзді жіктеп, електен өткізу арқылы бізге қажетті сөздерді ғана «Қазақ тілінің энциклопедиясына» енгізген болатын. Қазақ тіл біліміндегі жаңалықтардан ел әлі де толық құлағдар емес көрінеді. Тілдің тазалығы, құнарлығы, мәдениеті, өзгерген сөздер мерзімді баспасөз бетінен көрінетіні бұлтартпас шындық. Оқырмандардың күнбе-күн қолға алып, көз жүгіртетін баспасөз тек жаңалық, хабардың көзі ғана емес, елдің сауатын түзейтін құрал болғандықтан қазіргі тіл біліміндегі өзгерістерге қатысты бірер пікір айтпақпыз. Мұндағы негізгі мәселе, сөздерді құрайтын әріптердің жайы. Біз қолданып жүрген 42 әріптің арасында өзге тілден кіріккен біршама әріптер бар. Осы әріптерді де тіл білімінің зерттеушілері әліпбиден алып тастау мәселесін көтеріп, кейбір сөздердің құрамындағы кіріккен әріптерді біртіндеп өзгертіп келеді. Соның бірегейі рахмет, рахым, рахат, халал, харам, хош, хауышып сөздеріндегі х дыбысы қ әрпіне айналдырылып, рақмет, рақат, рақым, қош, қауышып болып өзгертілді. Ал харам, халал сөздерінің орнына арам, адал сөздері енгізілді. Тек хат, хабар сөздерінен басқасының бәрі қазіргі талап бойынша қ әрпімен қолданылып келеді. Қазіргі ғалымдардың пікіріне келсек, Ахмет Байтұрсынұлының әліпбиінде х дыбысы мүлдем жазылмаған. Бұл тіл білімінің атасының кіріккен әріптерді қазақ әріптерімен қатар қолдануға қарсылығы деп тұжырымдаймыз. Осының ішінде күнделікті өмірде жиі қолданылып жүрген рақмет сөзі әлі күнге рахмет ретінде жазылып жүр. Көбіне ғаламторлық желілерде рақмет деп жазсаң, өзгелер қате деген пікір айтады. Олай деуге еш негіз жоқ. Тіл комитетінің басшылығымен 2007 жылы шыққан «Орфографиялық сөздігінің 331-бетінде бұл сөз «рақмет» деп жазылған. Тіл туралы анықталып, сарапталып жазылған сөзді қолданып, өзгелердің санасына сіңіре беруіміз қажет. Сонымен қатар, Елбасының 2025 жылға жоспарына сәйкес қазақ тілі кирилицадан латын тіліне ауыстырылады. Сол уақытқа дейін кірме әріптер әліпбиімізден біртіндеп жойылады. Осы арқылы ана тіліміз мемлекеттің статуысының бөлшегіне айналады. Мақаланың негізгі тақырыбына оралсақ, қазақ тіліміздің жойылып кетпесі үшін ана тілімізге өзге тілден еніп жатқан сөздерді қолдануға құмар болмай, керісінше оны аластатуға ұмтылуымыз қажет. Сонымен бірге, қазақ тіл білімінің энциклопедиялық сөздерін ақтарып, қазақ тіл білімінің зерттеушілерінің жаңалықтарынан хабардар болып отыруымыз керек-ау.
