Ақмешіт апталығы

Қазақ қазақ болғалы небір қиын қыстау кезеңдерді бастан өткерді. Мағжанша жазар болсақ «Мың өліп, мың тірілген» та­банды елміз. Еңселі Еуропа елдері таңсық көріп, таңырқап жатқан жағдайларды біз баяғыда игердік. Ата-бабаларымыз алтын сауыт киіп жүріп, артына мәңгілік мұра тастап кетті емес пе.

Сол дана бабалардың тұтынған заттары күні бүгінге дейін маңыз­дылығын жоймай, құнды жәді­герлер қатарынан орын алып келеді. Демек бұл тарихымыздың тұнығын танытады.

Қалалық мұражай қорынан орын алған қастерлі дүниелердің бірі – ортағасырлық мыс теңгелер. Жанкент қалашығынан табылған таза мыс теңгелердің жанында шағын құмыра да сақталыпты. Ғалымдардың айтуынша, тең­ге­ні сол құмыраға салып сақ­тауы мүмкін деген болжам бар. Археологиялық қазба жұ­мыстары негізінде алынған қа­зыналардың басым бөлігі ХIV ғасырда қолданыста болған болуы ықтимал. Сонымен қатар қолдан жасалған шыны моншақтар да әлі күнге дейін өзінің маңызын жоймай, сәндік сипатын сақтаған. Сол замандағы мешіт сызбасы да көрген жанның көңілін тол­тырады.

2001-2002 жылдары жүргі­зілген қазба жұмыстары аясында Арал теңізі астынан табылған Кердері қалашығы. Мұражайда сол қалашық орнынан табылған қыш қаптамалар да бүгінгі дейін жеткен жәдігерлер қа­тарында. Қожа Ахмет кесенесі сыртындағы қап­тамаға ұқсайтын қа­зақы ою өрнекпен көм­керілген қаптама – Сыр өңірінен табылған құнды мұра.

«Хум» деп аталатын жәдігерді көріп пе едіңіз?  Жалпы сыртқы көрінісі құмыраға ұқсайды. Мұ­ражай маманының айтуынша, сол заманда саз балшықтан жасалған бұйым астық сақтауға арналған. Жоғары тем­пературада жасалған жәдігер түпнұсқа күйінде осында орналасқан. Бү­гінгі ұрпаққа жеткен бұйымдардың қатарында хан-сұлтан­дар мен ханым киімі үлгісі бар. Таза құнды матадан тігілген киім өткен ғасырда би сұлтандар мен бәйбішелерінде болған бөрік пен шапан, қамзол мен әйелдің бас киімі біздің бабалардың жағдайы әлеуетті болғанын байқатады. 

Мұражай қорындағы кү­міс­пен жасалған ыдыс-аяқ ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында Жібек жолы арқылы сауда-саттық аясында біздің өңірге келген болуы мүмкін. Халқымыз қашаннан мал шаруашылығымен, егін салумен айналысқан. Шиелі жақтан табылған сол заманғы соқа да ата-бабаларымыздың қолының табы қалған дәріпті дүниесі. Құнды жәдігерлер қатарынан ойып орын алған «Қоқан зеңбірегінің» де өзінің тарихы бар. Ақмешіт бекінісі заманында жаугершілік тұсында осы зеңбірікті түйенің үстіне қойып атқан. Таза қара темірден соғылған бұйым бір қарағанда қарапайым дүние болып көрінуі мүмкін. Дегенмен оның да өзінің ішіне бүккен мың батпан сыры бар.

– Мұражай қоры жыл сайын жаңа жәдігерлермен толық­тырылып тұрады. Елімізде жүр­гізілген археологиялық қазба жұмыстар негізінде қан­шама дү­­ниелер табылып жатады. Бұл – біздің баба­лардың өз қолымен жасаған жәдігерлері. Ешқандай қоспа­сыз таза құрамнан бірік­тірілген біркелкі бұйымдар. Арада қанша ғасыр өтсе де сол қалпында сақталып келген. Біз солар арқылы өткенімізді танып, болашағымызыды ба­ғамдаймыз. Мәңгілік мәйегі мәдени мұра­ларда мызғы­мас орын алып, мұражай қо­рында сақталып ке­леді, – дейді мұражайдың ғылыми қызметкері Гүлжанар Оразалиева.

Иә, еліңнің өткенін іздесең адастырмас екі темірқазық бар. Бірі – кітап, екіншісі – мұражай. Біз мұражайға барғанда көптеген дүниелерді көзбен көріп, көңілге тоқыдық. Ал оның келешек ұрпақ үшін қаншалықты құнды қасиет екені ертеңгі ел еншісінде.